KIS schreef een artikel over onze #YNG Escape Game
Maak jongeren bewust van online gevaren
Met Trumps tweets en de Amerikaanse verkiezingen achter de rug hebben we er onze buik van vol: nepnieuws. Een fenomeen waar jongeren in het bijzonder ontvankelijk voor zijn. KIS sprak met Bianca Boender – jongerenwerker, directeur, methodiekontwikkelaar en trainer bij You!nG – over de invloed van nepnieuws op jongeren en de manier waarop dit polarisatie versterkt. Om jongeren bewust te maken van sociale media en nepnieuws ontwikkelde Boender een nieuwe aanpak: de #YNG Escape Game.
Door haar werk bij You!nG en een groot aantal pleegkinderen om haar heen hoort en ziet Boender veel van wat jongeren meekrijgen aan informatie. Dat is een wirwar van (on)waarheden. Als volwassenen komen we daar over het algemeen redelijk goed uit, maar als jongere is dat veel lastiger, vertelt ze.
Online aanwezig
Professionals moeten meer en meer online aanwezig zijn, omdat jongeren dat ook de hele dag zijn. Des te meer nu huiswerk of lessen ook online zijn, waardoor jongeren compleet de online wereld in gezogen worden. Boender geeft een voorbeeld van hoe het er bij haar thuis aan toe gaat: ‘Twee weken geleden hadden de kinderen ergens nieuws gezien dat was uitgelekt, er zou een avondklok komen. Binnen een uur zei een van de kinderen, dat is nepnieuws, kijk maar naar deze en deze bron. Hier thuis checken ze dat samen, dan checken ze wat je leest en waar je het leest. Als je een cultuur hebt waar je dat checkt val je minder in de valkuil van nepnieuws.’
Checklist en escaperoom
Nepnieuws wordt een steeds groter fenomeen. Om dat aan te pakken heeft You!nG een escaperoom gemaakt, en hebben You!nG en KIS samen een checklist voor nepnieuws ontwikkeld.
Ook start You!nG de online campagne ‘jij bent van invloed’. Deze campagne maakt jongeren bewust van de invloed die ze online hebben, en hoe ze dat kunnen omvormen tot iets positiefs. Jongeren kijken gedrag namelijk af, ook online. Dit was bijvoorbeeld zichtbaar in het massaal delen van de hashtag ‘ikdoenietmeermee’, waarbij influencers hun standpunt met betrekking tot de coronamaatregelen wilden uitdragen.
Online leefwereld
De trend naar de focus op online nepnieuws is al een paar jaar geleden begonnen, vertelt Boender. De leefwereld van jongeren is zich steeds meer gaan afspelen op sociale media. Ook zijn jongeren in de afgelopen jaren steeds vaker slachtoffer of dader geworden van online vallen, zoals catfishing, of een vorm van oplichting waarbij ze als geldezel gebruikt worden. Ouders doen daarin wel hun best om bij te blijven, maar hebben niet altijd die focus. ‘Online opvoeden’ is echter wel belangrijk, aldus Boender. ‘Ik vertel mijn dochters dat ze in Utrecht niet door bepaalde straten moeten lopen als het donker is. Online moeten we ook waarschuwen voor deze donkere straatjes.’
Door het enorme bereik van het internet en sociale media, gaat de verspreiding van nepnieuws tegenwoordig veel sneller dan vroeger. Dit kan leiden tot desinformatie. Het is belangrijk om jongeren te leren dat nieuws soms niet echt is, vertelt Boender. Als je dat niet doet, ontstaat er een kans dat jongeren het nepnieuws onthouden.
Hoe herken je nepnieuws?
Nepnieuws is desinformatie die om een bepaalde reden wordt verspreid. Soms is het doel om de lezer aan het lachen te maken, zoals met satire van de speld of The Onion. Vaker is het doel om opzettelijk mensen tegen elkaar op te zetten, om zo een eigen agenda te pushen. Denk hierbij aan nepnieuws dat in de Amerikaanse verkiezingen werd verspreid over Hillary Clinton door Russische bots.
Bianca Boender creëerde samen met KIS een checklist voor jongerenwerkers om fake news te herkennen, deze vind je hier.
Nepnieuws en polarisatie
Nepnieuws zorgt altijd voor verdeeldheid. Mensen krijgen immers verschillende beelden van de werkelijkheid. Hoe dit werkt is goed te zien in de discussie rond Covid-19, bijvoorbeeld over het wel of niet dragen van een mondkapje. De berichtgeving over dit onderwerp is vaak tegenstrijdig, en zeker voor jongeren is het lastig om de waarheid eruit te destilleren. Jongeren worden daarbij ook beïnvloed door mensen die boven hen staan of naar wie ze opkijken. Een extreme mening kan daardoor snel gevormd zijn. Hoe leidt dat vervolgens tot polarisatie? Boender: ‘Dat heeft met groeperingen te maken, als iemand zich daartoe aangetrokken voelt, kan hij of zij zich aansluiten bij zo’n groep. Het zorgt altijd voor verdeeldheid. Als we jongeren leren om daar goed naar te kijken, als we ze leren dat er verschillen mogen zijn zonder een oordeel, dan komen ze niet tegenover elkaar te staan. Jongeren willen ook ergens bij horen. Soms hebben ze beelden gevormd door (nep)nieuws, hierdoor kan er wantrouwen of spanning ontstaan.’
Ik vertel mijn dochters dat ze niet door bepaalde straten moeten lopen als het donker is. Online moeten we ook waarschuwen voor deze donkere straatjes
Door corona zit iedereen automatisch meer online. Voor jongeren betekent dit dat ze meer berichten voorbij zien komen met verschillende meningen. Volwassenen spelen hier een grote rol in, ziet Boender. Jongeren zijn niet vaak de bron van nepnieuws, maar geloven er wel sneller in. Ze delen nepnieuws verder op sociale media. Jongeren zijn heel erg op zoek naar informatie, en ook al posten ze het niet, we worden wel weer een informatiebron voor andere jongeren. Hier is een belangrijke rol voor jongerenwerkers weggelegd; zij moeten online weten wat er gebeurt, zodat ze er met jongeren over in gesprek kunnen gaan. Jongeren hebben toch een referentiekader nodig en sociale media is niet altijd de bron die je wilt dat ze gebruiken.
Op het netvlies
Toch zitten er ook goede kanten aan deze ontwikkelingen, vertelt Boender. Zo staat de kracht en invloed van sociale media bij politici en andere invloedrijke figuren nu veel duidelijker op het netvlies. ‘Neem bijvoorbeeld Gommers van het Erasmus ziekenhuis, die geeft nu evenwichtig nieuws mee op sociale media en probeert goed nieuws te verspreiden over corona en mondkapjes als tegengeluid van bijvoorbeeld bepaalde influencers. Ook jongeren laten de andere kant zien: tegenover de actie ‘#ik doe niet meer mee’ kwam ‘#ik doe wel mee’ te staan. Vaak komt die tegenbeweging er niet. Maar nu het ons allemaal aangaat, komt het naar boven.’
De #YNG Escape Game
In de escape room moeten de jongeren een verdwijning van een meisje oplossen, aan de hand van verschillende spellen en het gebruik van sociale media. Zo wordt gebruikt gemaakt van clues op de sociale media van het meisje, en geeft de tablet van de recherche inzicht in de gevaren van sociale media en nepnieuws. De escapegame laat de jongeren niet alleen de gevaren zien, zoals catfishing, grooming, fakenews, deepfakes en geldezels, maar ook de kansen.
De jongeren leren hoe ze het verspreiden van nepnieuws zelf kunnen stoppen en ook hoe ze sociale media op een positieve manier kunnen gebruiken. Dat laatste gebeurt vooral in de feedbackworkshop achteraf, waar gepraat wordt met de jongeren over hoe ze een positieve invloed kunnen hebben. Daarnaast kunnen jongeren naderhand een lesprogramma maken, waarin ze de opdracht krijgen om met hun eigen social media account positieve invloed uit te oefenen. Na de escaperoom kunnen de jongeren het meisje uit het verhaal volgen op instagram, ‘zij’ post daar over fakenews.
Om nepnieuws tegen te gaan en jongeren op een speelse manier bewust te maken van social media ontwikkelde Bianca een escaperoom. Het idee hiervoor ontstond een aantal jaren terug: ‘Ik zag dat jongeren steeds meer online zaten, met veel kansen en gevaren. Ik dacht, wat zou het toch mooi zijn als er een goeie werkvorm is, die aansluit bij jongeren. We zijn begonnen met het oberserven van het online gedrag van de jongeren. We zagen dat ze steeds meer online zijn en in valkuilen als sexting, grooming en nepnieuws stappen. We hebben toen in een brainstormsessie aan een groep jongeren gevraagd wat ze tegenkomen en wat de gevaren zijn. Daar is de escapegame uit gekomen.’
De escaperoom, die in samenwerking met jongeren is ontwikkeld, is bedoeld voor alle leeftijden vanaf kinderen in groep 8. Het doel is om jongeren bewust te maken van de gevaren van sociale media en nepnieuws, zodat ze een gezonde en kritische manier ontwikkelen om met sociale media en nepnieuws om te gaan. Met name kwetsbare kinderen en jongeren hebben er profijt van, omdat ze grotere risico’s hebben om in de valkuilen van sociale media te stappen.
Invloed
Het spelen van de ‘#YNG Escape Game’ waarschuwt jongeren voor beïnvloeding door nepnieuws. Maar ze leren ook dat ze zelf invloed kunnen hebben. Door de escape room, de nabespreking en het lesprogramma wordt hen geleerd goed na te denken over wat ze posten, en worden ze bewust gemaakt van de effecten die hun online gedrag kunnen hebben.
Uit gesprekken achteraf blijkt vaak hoe nodig dit soort voorlichting is. Jongeren zeggen bijvoorbeeld ‘ik wist niet dat het strafbaar was om een naaktfoto te hebben en door te sturen, ik wist niet dat het gevaarlijk was om met onbekende mensen te praten.’ Boender: ‘Jongeren geven vaak direct aan welke acties jongeren gaan nemen na de escaperoom, bijvoorbeeld dat ze gaan opletten welke foto’s ze plaatsen, dat ze hun account op prive gaan zetten, of niet zomaar mensen meer een PB (persoonlijk chatbericht) gaan sturen.
Meer informatie over de #YNG Escape game vind je hier. Bekijk ook de KIS nepnieuws checklist.